Położenie geograficzne:
Gmina Siedlec znajduje się na obszarze Bruzdy Zbąszyńskiej (pas szerokości do 30 km, rozciągający się od Kopanicy po Skwierzynę). Bruzda Zbąszyńska leży na terenie makroregionu Pojezierza Lubuskiego, wchodzącego w skład podprowincji Pojezierza Lubuskiego, wchodzącego w skład podprowincji Pojezierzy Południowobałtyckich i prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego. Powierzchnia gminy wynosi 205 km2.
Rzeźba i jej geneza:
Rzeźba gminy Siedlec jest związana ze zlodowaceniem północnopolskim (bałtyckim), które zakończyło się ok. 15 tys. lat temu.
Formy marginalne oraz równiny sandrowe zostały ukształtowane w czasie deglacjacji lądolodu fazy poznańskiej.
Na obecny charakter rzeźby wpłynął też klimat peryglacjalny jak również późniejsze procesy erozyjne, doprowadzające do złagodzenia pierwotnej rzeźby.
Wzdłuż wschodniej granicy gminy występują równiny sandrowe, będące częścią Sandru Nowotomyskiego. Jest to obszar wzniesiony od 60-70 m. n. p. m. Miejscami z równinnej powierzchni sandru wyodrębniają się pagórki wydmowe o wysokości względnej nie przekraczającej 10 m. Największą powierzchnię gminy zajmuje wydmowa terasa środkowa. Występuje ona w centralnej części gminy, przechodząc w kierunku wschodnim we wspomnianą równinę sandrową, natomiast od zachodu graniczy z obszarem Rynny Zbąszyńskiej. Z terasy wydmowej wyodrębniają się pojedyncze pagórki wydmowe o bardzo małych deniwelacjach, nie przekraczających 5 metrów oraz denna terasa zalewowa rzeki Szarki i Północnego Kanału Obry. Teren ten wznosi się od 55-60 m. n. p. m. Wzdłuż zachodniej granicy gminy wysokości bezwzględne obszaru rosną. Teren jest bardziej pagórkowaty o deniwelacjach wynoszących około 15 metrów. Są to obszary terasy wysokiej oraz falistej wysoczyzny morenowej o stromych krawędziach, będących stopniami terasowymi, obniżającymi się w kierunku jezior. Miejscami formy te zostają "rozcięte" rynnami o płaskim dnie i zespołowo występującymi wytopiskami.
Gmina Siedlec charakteryzuje się małym zróżnicowaniem hipsometrycznym. Znajduje się na wysokości od 53-92 m. n. p. m. Maksymalne wysokości bezwzględne osiągają południowo-zachodnie rubieże gminy (okolice Wąchabna), minimalne wysokości cechują obszary brzegów jezior: Chobienickiego, Kopanickiego i Grójeckiego. Zdecydowana większość obszaru znajduje się na wysokości 55-60 m. n. p. m. i jest płaską pozbawioną deniwelacji równiną.
Powierzchniowa budowa geologiczna:
Budowa geologiczna Ziemi jest efektem procesów zachodzących w skorupie ziemskiej. W wyniku tych procesów utworzyło się na terytorium Polski szereg jednostek strukturalnych.
Gmina Siedlec leży w północno - wschodniej części Monokliny Przedsudeckiej zbudowanej na tym terenie z osadów jurajskich. Powierzchniowa budowa geologiczna charakteryzuje się występowaniem na obszarze całej gminy utworów trzeciorzędowych i czwartorzędowych:
Największy odsetek powierzchni gminy stanowią piaski słabogliniaste, występujące na przemian z piaskami gliniastymi lekkimi. Z nich zbudowane są równiny sandrowe znajdujące się wzdłuż wschodniej granicy, obszary terasowe w centrum i na zachodzie gminy.
Mniejszą powierzchnię zajmują piaski luźne. Występują "punktowo" na północno-wschodnim krańcu gminy w okolicach Borui, Belęcina i Mariankowa; w centrum, ciągnąc się pasem od Chobienic do Nieborzy oraz na południu gminy w sołectwach: Jażyniec, Żodyń, Jaromierz i Mała Wieś.
Najmniejszy odsetek frakcji piaszczystych stanowią piaski gliniaste mocne występujące wyłącznie na obszarze terasy wydmowej w okolicach: Godziszewa, Reklina, Wojciechowa i Karny.
Frakcje gliniaste w gminie Siedlec reprezentowane są przez gliny lekkie zajmujące niewielkie powierzchnie wysoczyzny morenowej, na południowym zachodzie, w okolicach Wąchabna.
Pyły zwykle występują w okolicach miejscowości: Chobienice, Belęcin, Godziszewo, Wojciechowo, Nieborza, Karna.
Torfy niskie występują przede wszystkim nad jeziorami Rynny Zbąszyńskiej. Nieliczne płaty torfów z naprzemianległymi plejstoceńskimi piaskami rzecznymi wypełniają wąskie terasy zalewowe rzeki Szarki i Północnego Kanału Obry.
Wody powierzchniowe:
Gmina Siedlec leży w dorzeczu Odry. Największą rzeką jest rzeka Szarka, której źródło znajduje się na obszarze sąsiedniej gminy. Szarka jest głównym ciekiem powierzchniowym. Jej długość w obrębie gminy wynosi około 18,5 km. Szarka wypływa koło Kozich Lasek, przepływa m. in. przez Nowy Tomyśl oraz Boruję i po 33 km kończy bieg w jeziorze grójeckim. Rzeka posiada uregulowane o dobrej przepustowości koryto, o szerokości od 3-6 m. Wraz z szeregiem bezimiennych rowów melioracyjnych odprowadza z terenu gminy większość wód powierzchniowych. Szarka jest typowo nizinnym ciekiem o niewielkim spadku. Maksymalne stany wód przypadają na wiosnę, niżówki występują latem i jesienią. Ponadto w gminie występują jeszcze dwa cieki pełniące funkcje melioracyjne. Są to Rów Grabarski, wpływający do jeziora Chobienickiego i Północny Kanał Obry uchodzący do jeziora Wielkowiejskiego. Podobnie jak rzeka Szarka mają charakter cieków nizinnych, często podczas suszy są pozbawione wody w korytach.
W zachodniej części gminy występuje ciąg jezior polodowcowych. Są to jeziora: Chobienickie, Grójeckie, Wielkowiejskie, Kopanickie, Wąchabnowskie. Wszystkie te jeziora leżą w Rynnie Zbąszyńskiej na wysokości 53 m. n. p. m. Są połączone korytem rzeki Obry, która biorąc początek w jeziorze Wąchabnowskim płynie naturalnie ukształtowanym korytem, przepływając malowniczą grupę wyżej wymienionych jezior. Zbiorniki te postały w miejscu rynien lodowcowych. W wyniku zachodzących przemian w rzeźbie terenu, rynny te z upływem czasu ulegały spłycaniu i zarastaniu. Stąd charakterystyczna jest niewielka ich głębokość.
Największą głębokość odnotowano w Jeziorze Grójeckim (5,6m). największą powierzchnię posiada natomiast Jezioro Chobienickie (236 ha). Są to jeziora i urozmaiconych liniach brzegowych, o niewysokich brzegach z szerokim pasmem trzcin, porośniętych lasem sosnowym i olchowym.
Jezioro Kuźnickie znajduje się w gminie Nowy Tomyśl i tylko jego zachodnie brzegi leżą na granicy gminy Siedlec.
Bujnie krzewiąca się roślinność wzdłuż niedostępnych brzegów sprawia, ze gnieżdżą się tutaj liczne gatunki ptactwa wodnego, a wśród nich rzadko spotykane łabędzie nieme i czaple siwe. Piaszczyste brzegi jezior oraz stosunkowo czysta woda z dużą ilością ryb, jak również naturalne, malownicze krajobrazy zwiększają atrakcyjność turystyczną tego obszaru.
Ogółem obszar wód powierzchniowych wynosi 783 ha, co stanowi 3,8 % obszaru gminy. Z tej powierzchni na wody stojące przypada 559 ha, na wody płynące 224 ha. (dane UG Siedlec)
Podstawowe parametry jezior w gminie Siedlec:
| Jezioro | powierzchnia (ha) | głębokość maksymalna | objętość w tys. m3 |
| Chobienickie | 230,3 | 3,4 | 4139,1 |
| Grójeckie | 70,5 | 5,6 | 1302,7 |
| Wielkowiejskie | 78,3 | 2,9 | 1555,0 |
| Kopanickie | 37,4 | 2,8 | 674,1 |
| Wąchabnowskie | 37,2 | 2,5 | 636,6 |
| Kuźnickie | 75,7 | 13,2 | 5264,9 |
| Linie Małe | 4,0 | 2,1 | 40,0 |
Głębokość zalegania wód gruntowych jest zróżnicowana. Zależy ona od wielu czynników, takich jak: gęstość cieków i zbiorników wodnych.
Wody gruntowe 0pierwszego poziomu występują bardzo płytko. Głębokość ich zalegania waha się od 90 do 215 cm (pomiar wiosenny) i od 70 do 190 cm (pomiar jesienny) poniżej powierzchni terenu.
Wody gruntowe pierwszego poziomu są ujmowane w studniach kopanych. Niewielka głębokość studni świadczy o poborze wody zalegającej bardzo płytko. Zasilanie tych wód pochodzi przede wszystkim z opadów atmosferycznych, dlatego są to wody niesmaczne, z dużą ilością zakażeń bakteryjnych. Na terenie gminy większość miejscowości jest zaopatrzona w wodę za pomocą sieci wodociągowych. Są to wody czerpane z głębiej położonych utworów czwartorzędowych.
Przeważająca głębokość zalegania wody gruntowej waha się w granicach od 100 do 150 cm p. p. t. Warstwę wodonośną stanowią piaski słabogliniaste i piaski gliniaste lekkie. Taka głębokość wody gruntowej jest charakterystyczna dla obszarów ciągnących się pasem od Borui i Mariankowa przez Tuchorzę, Karnę, Chobienice w kierunku Jaromierza i Jażyńca. Są to obszary posiadające najmniejszą wysokość bezwzględna w gminie. Najpłycej woda gruntowa występuje na północno-zachodnim krańcu i jest charakterystyczna dla miejscowości Grójec Mały.
Poziom wody w przedziale 150-200 cm jest charakterystyczny dla miejscowości Belęcin, Zakrzewo położone na północy oraz Kiełpiny, Siedlec, Reklin, Nieborza, Kiełkowo, Żodyń na południowym wschodzie gminy. W okolicach Wąchabna głębokość wody gruntowej wzrasta, przekraczając wartość 200 cm p. p. t. Jest to obszar wysoczyzny morenowej, pokryty glinami i piaskami gliniastymi, posiadający największą wysokość bezwzględną w gminie.
GLEBY:
W gminie Siedlec zdecydowanie przeważają gleby piaszczyste kl. V i VI (62,5 %).
Lepsze gleby znajdują się w okolicach wsi: Karna, Godziszewo, Zakrzewo, Wojciechowo i Nieborza. Gorsze gleby znajdują się w okolicach wsi: Jażyniec, Mariankowo i Tuchorza Nowa.
Warunki klimatyczne:
Pod względem cech klimatycznych gminę Siedlec można zaliczyć do Regionu Lubuskiego, który wchodzi w skład większego Regionu Śląsko-Wielkopolskiego.
Klimat gminy charakteryzuje się przewagą wpływów oceanicznych. Występują tu stosunków małe roczne amplitudy temperatury powietrza, wczesna wiosna, długie lato, łagodna i krótka zima, z mało trwałą pokrywą śnieżną. Średnia temperatura stycznia waha się od 10 C do 1,50 C, lipca od 17,50 C do 180 C. Zima trwa tutaj około 70 dni, lato około 90 dni. Średnia roczna wartość opadu wynosi około 550 mm. W ciągu roku występują 194 dni bez opadu przy 171 dniach z opadem. Najwyższa suma opadów przypada na miesiąc lipiec - sierpień, najniższa na luty - marzec. Pokrywa śnieżna trwa średnio około 50 dni. Nieciągłym zjawiskiem jest opad gradu. Najczęściej występuje wczesną wiosną, bardzo rzadko jesienią. W okresie wegetacyjnym trwającym od początku kwietnia do końca września średnie wartości opadu przekraczają 360 mm.
Wiatry najczęściej wieją z kierunku zachodniego i południowo-zachodniego. Z reguły są to wiatry słabe. Rzadko występują wiatry silne i bardzo silne.
Biorąc pod uwagę coraz częściej występujące na świecie, a także w Europie i Polsce klęski żywiołowe spowodowane anomaliami występującymi w przyrodzie, gmina Siedlec leży na obszarze, który pozbawiony jest jak dotychczas tego typu "niespodzianek", co należy przyjąć jako niewątpliwy atut gminy, który może być brany pod uwagę przy wyborze miejsca osiedlania się, czy podejmowania działalności gospodarczej.
LASY:
Dzisiejsza szata roślinna jest w niewielkim stopniu odbiciem naturalnych warunków środowiska przyrodniczego. Obok istniejących jeszcze krajobrazów naturalnych, charakterystycznych dla zachodniej części gminy, zdecydowanie większy odsetek powierzchni stanowi teren o krajobrazie przekształconym, pokryty w różnym stopniu szatą roślinną.
Lasy w gminie Siedlec zajmują powierzchnię 5386 ha (1995 r.) co stanowi 26,3 % powierzchni gminy. Gmina jest nierównomiernie zalesiona, zróżnicowane są też wielkości kompleksów leśnych w różnych jej częściach. Najwięcej lasów występuje w zachodniej części gminy, gdzie wraz z jeziorami Rynny Zbąszyńskiej tworzą naturalne kompleksy.
Oprócz tego duże powierzchnie lasu występują w sołectwach Mariankowo, Boruja, Belęcin oraz Kiełpiny, Tuchorza i Kiełkowo. Duży kompleks leśny ciągnie się również szerokim pasem w centrum gminy od miejscowości Kopanica, Jaromierz na południowym skraju po linie Chobienice, Wojciechowo będące jego północnym zasięgiem. Pozostały obszar gminy cechuje "punktowe" występowanie lasu.
Szata roślinna i świat zwierzęcy:
W nielicznych zbliżonych do naturalnych drzewostanach grądowych, które zachowały się głównie w okolicach Belęcina, dominuje dąb z domieszką graba, jesiona i sztucznie wprowadzonego buka. Podszyt tworzy zwykle leszczyna, trzmielina, a na skrajach i polanach tarnina. W zdegradowanym zwykle runie, obok dominujących traw, spotkać można konwalię, zawilca, pierwiosnka, przylaszczkę i inne. W wielu miejscach na siedliskach grądowych wprowadzono lite drzewostany sosnowe.
Spośród osobliwości fauny tych okolic wymienić należy kozioroga dębosza licznie występującego na próchniejących dębach w rejonie Belęcina.
W dolinie Szarki i jej dopływów przeważają siedliska łęgowe. Niewielkie fragmenty lasów łęgowych zachowały się w okolicach Belęcina, Karnej i Zakrzewa. Drzewostan tworzy tu olcha z niewielką domieszką jesiona i brzozy. W podszycie dominuje dereń i kruszyna, a w runie szczyr trwały, pokrzywa, czyściec leśny i turzyce. W większości siedliska łęgowe zamienione zostały w użytki zielone.
Pozostałością naturalnych lasów grądowych i łęgowych są liczne na tym terenie parki wiejskie: w Karnie, Tuchorzy, Belęcinie, Chobienicach i Zakrzewie, tworzone prawdopodobnie głównie w oparciu o naturalne lub półnaturalne drzewostany.
Całkowicie odmieniony charakter ma południowo-zachodni fragment gminy. W odróżnieniu od pozostałej części dominują tu lasy i zbiorniki wodne reprezentowane przez ciąg jezior przełomowego odcinka doliny Obry - Kopanickie, Wielkowiejskie, Chobienickie i Grójeckie.
Duży liczący ponad 500 ha kompleks leśny tworzą głównie bory. W drzewostanach dominuje sosna z niewielką domieszką brzozy, a lokalnie także dębu i osiki. W podszycie dość licznie występuje jałowiec, w runie dominują borówka brusznica, borówka czernica, orlica, wrzos i inne. Najlepiej zachowany fragment boru mieszanego porasta objęty ochroną rezerwatową półwysep na jeziorze Chobienickim. W drzewostanie w równowadze występują tu sosna i dąb, z domieszką innych gatunków liściastych. W bogatym runie do dominantów należy konwalia. Jedną z osobliwości faunistycznych jest licznie tu występujący kozioróg dębosz.
Jeziora doliny Obry należą do zbiorników bardzo płytkich. W szerokim pasie oczeretów dominują trzcinowiska i łany pałki wąskolistnej. W zamulonych zatoczkach rozwijają się trzcinowisk z narecznicą błotną przechodzące w zbiorowiska roślin o liściach pływających. Szczegółowe badania florystyczne wykazały znaczne ubóstwo roślinności zanurzonej, związane prawdopodobnie z silną eutrofizacją i niewielką przezroczystością wody.
Bardzo interesującym pod względem florystycznym zbiornikiem jest leżące około 2 km na zachód od Wąchabna niewielkie jeziorko Liny Małe. Wśród roślinności szuwarowej występuje tu między innymi bobrek trójlistkowy, pływacze, a wśród roślinności o liściach pływających - osoka aloesowata. Jest to miejsce lęgu zimorodka.
Jeziora doliny Obry należą do ważnych ostoi ptaków wodnych. Gniazdują tu między innymi: gęgawa, bąk, bączek, błotniak stawowy, kania ruda, gągoł, czapla siwa, kormoran, krakwa i wiele gatunków zaliczanych do ginących lub zagrożonych w skali kraju.
Istotne jest również znaczenie jezior dla ptaków wodnych w okresie wędrówek. Liczebność stad zatrzymujących się tu ptaków wodnych dochodzić może do 9 tys. osobników (zatrzymuje się tu do 5000 łysek, do 3000 krzyżówek, do 1000 czernic, głowienek i gągołów).Skupieniom ptaków wodnych towarzyszą często bieliki, które być może gniazdują w najbliższej okolicy. W lasach na wschód od jeziora, Chobienickiego gniazduje również prawdopodobnie orlik krzykliwy. Na obrzeżach jezior corocznie gniazduje jedna do dwóch par żurawi i kilka par dudka.
Rezerwat "Wyspa na Jeziorze Chobienickim":
Rezerwat znajduje się na półwyspie. Przy wyższych stanach wody odcięty jest od lądu Utworzono go w 1959 roku, obejmując ochroną jedną z najstarszych, znaną jeszcze z okresu międzywojennego, kolonię czapli siwej. Liczebność gniazdujących w rezerwacie czapli wahała się w różnych latach od kilkunastu do ponad 60 par. W okolicach czaplińca prawie corocznie gniazdowała kania ruda, a w innych częściach wyspy myszołów i jastrząb. Ochrona czaplińca przyczyniła się też do zachowania interesującego fragmentu lasu mieszanego sosnowo - dębowego z bogatym runem i stanowiskami ginącego kozioroga dębosza. W ostatnich latach pojawiają się pojedyncze pary kormoranów.
Pomniki przyrody:
Na terenie gminy znajduje się 17 pomników przyrody:
| |
|
|
|
|
|
|
|
|
PARKI: Do najrozleglejszych i najbardziej interesujących należy park w Chobienicach. W drzewostanie, miejscami liczącym 120 - 150 lat dominują dęby, klony, kasztanowce, lipy wiązy i buki. Na uwagę zasługują trzy skupienia okazałych cisów. Szereg drzew o wymiarach pomnikowych, między innymi wyjątkowo dorodny platan, a także gatunki egzotyczne, między innymi glediczia trójcierniowa. Najlepiej utrzymanym parkiem jest park przy Domu Pomocy Społecznej w Wielkiej Wsi. Bogaty, choć niezbyt zwarty drzewostan w wieku ponad 100 lat tworzą głównie olcha, topola biała czarna, jesion, dąb klon i platan. Kilka pomnikowych okazów topól, okazały platan, masowo występujące, okazałe egzemplarze bluszczu. W runie między innymi konwalia majowa. Charakter naturalnego lasu grądowego ma park w Karnej. Zwarty, ponad 100-letni drzewostan tworzą głównie dąb, olcha, jesion, buk, wiązy i lipa. Kilkanaście okazów dębów i buków, lip i wiązów osiąga wymiary pomnikowe. W runie występują liczne gatunki roślin charakterystyczne dla naturalnych lasów liściastych. Niewielki park w Belęcinie cechuje występowanie szeregu drzew o wymiarach pomnikowych, między innymi wyjątkowo okazałego dębu o obwodzie 779 cm. Rośnie tu także szereg gatunków egzotycznych drzew i krzewów. Dwa najmniejsze obiekty to parki w Zakrzewie i Tuchorzy. Oba cechuje stosunkowo zróżnicowany, ponad 100-letni drzewostan. W Zakrzewie złożony prawie wyłącznie z gatunków rodzimych, w Tuchorzy z pomnikowymi okazami gatunków egzotycznych - platana, sosny czarnej i innych. |
